Remexendo na miña biblioteca atopei un libro editado en 1905.  “Las provincias de España. Descripción gráfica, física y política de las mismas”. Mercado de segunda ou terceira man quedou perdido nalgunha das mundanzas que acumulo nos últimos anos. Está firmado por un tal doutor D. Modesto Hernández Villaescusa e a pesar das pretensións do título non é precisamente unha xoia da literatura.

Las Provincias de España. 1905

Las Provincias de España. 1905

O seu interese, alén do valor como documento histórico, está na sucesión de afirmacións tan contundentes como cómicas que conforman o texto. Chama a atención que forme parte dunha colección de manuais que se proclama de “gran interés lo mismo para el erudito que para el obrero estudioso”

Para que vos fagades unha idea do estilo e das “perlas” que atesora paso a reproducir algúns fragmentos da primeira parte adicada ao conxunto de España:

Geología y minas: Esta constitución geológica hace de nuestra nación uno de los países más ricos en minerales de todo el globo terrestre…

Riqueza pública: No hay en el mundo, por naturaleza, nación más rica que España, ni de hecho, nación más pobre. […] las risueñas colinas colinas producen, casi sin esfuerzo, verdaderas maravillas de vegetación, en tanto que las entrañas del suelo encierran tesoros inagotables. Sin embargo, la rutina y la indolencia de la agricultura y la ganadería, el horror a las explotaciones industriales, efecto quizá de la ignorancia general, la escasez de medios de comunicación,…. han sumido a la nación en la más degradante pobreza moral y material.

Vías de comunicación: El especial relieve del suelo de España opone el desarrollo de carreteras y ferrocarriles dificultades gravísimas; mas, por los mismo, ofrecen estas vías de comunicación un riqueza tal en obras de arte, como túneles, puentes, viaductos, desmontes y terraplenes, que no alcanzan a igualarlas todas las de Europa juntas.

Monumentos: España es un museo prodigioso de monumentos artísticos, pero un museo en ruinas. “Si todas ellas -dice un autor- se pusieran en pie por un momento, las mas orgullosas naciones resultarían pobres, fuera de Italia, con nuestro país comparadas.

Curiosidades naturales: Ninguna nación tan rica como España en maravillas naturales.

Queda claro que o autor non tivo a necesidade de sair da casa para escribir esté manual nin moito menos preocuparse por coñecer outros países para establecer semexantes comparacións. A idea inicial deste “post” era compartir estas curiosidades e comentar as referencias que fai ás provincias galegas pero unha reflexión posterior obrígame a escribir algunha cousa máis.

Resulta curioso que, máis de cen anos despois, sigamos escoitando este tipo de afirmación e que moitas fundamenten o discurso oficial da chamada  “Marca España” .

Portada da web "marca España"

Portada da web “Marca España”

No citado portal aparecen moitas frases que podría asinar perfectamente o doutor Villaescusa tales como: “Una de las claves de nuestro éxito radica en la fusión de tradición y vanguardia, pero también en el carácter de pueblo trabajador, con coraje, creativo, al que no asustan los retos y que cree en la solidaridad” Afirmacións baleiras de contido sustentadas en xeneralidades grandilocuentes similares as empregadas xa sen moito rigor en 1905. É recurrente a afición de presumir das obras públicas, pontes, viaductos e similares. 

Esta asociación de ideas é simple pero bastante clara para xustificar a urxencia de reflexionar de forma crítica para construir discursos alternativos adaptados ao mundo actual. Hai que buscar referentes distintos para trasmitir imaxes atractivas e serias capaces de xerar confianza. Rachar con vellos tópicos que non serven nin para inspirar chistes do estilo: “atópanse un alemán, un ingles e un español…”

Esta necesidade é tamén aplicable ao mundo do turismo, seguramente un dos sectores que máis influen e retro-alimentan a configuración da imaxe de marca dun páis.

Voltando ao libro de Villaescusa para revisar os apartados adicados ás provincias galegas atopamos algún que outro exemplo gráfico que apoia a nosa reflexión:

La Coruña: la ciudad carece de monumentos notables, siendo los principales la Colegiata y la parroquia de Santiago, el Instituto […] y la antiquísima Torre de Hércules de origen fenicio, hoy faro.

Lugo: antigua ciudad, rodeada de murallas que sirven hoy de paseo, con calles y plazas limpias y bien empedradas, numerosas antigüedades y ruinas de monumentos históricos.

Orense: tres cosas hay en Orense que no las hay en España: el Santo Cristo, la Puente y la Burga hirviendo el agua.

Pontevedra: ciudad situada al borde de la ría con el mismo nombre […] calles bien empedradas, anchas y rectas, plazas espaciosas y hermosos paseos

Un século despois, estas pobres referencias, escritas por un señor que posiblemente non pisou Galicia, están vixentes e son recurrentes nas guías e nos discursos turísticos. A famosa frase sobre Ourense que recolle o libro (lembremos de 1905) reprodúcese de forma casi literal, no ano 2013, na páxina de Turgalicia.

Referencia a Ourense na páxina de Turgalicia recalcando os mesmos símbolos do libro citado.

Referencia a Ourense na páxina de Turgalicia recalcando os mesmos símbolos que cita o doutor Villaescusa

Estou seguro de que se continuamos buscando atoparemos máis probas que confirman que non somos tan actuais e innovadores como pensamos. Evidentemente hay moitas referencias históricas e anécdotas e referencias que podemos aproveitar. Non se trata de despreciar o pasado pero si de revisar e peneirar as ideas que manexamos para separar o grano da palla.

En resumo, reflexionemos e busquemos referentes auténticos a partir da realidade actual observando con rigor os procesos históricos. Construamos novas imaxes e discursos renunciando a cómodos tópicos que xa non están vixentes. Arrisquemos e traballemos para atopar un lugar preferente como destino no imaxinario turístico. O noso futuro depende de que iniciemos esta tarefa canto antes.

Xirado desde a Francelos Business School (FBS)